Hoe sê mens dankie

“Gaan jy en Laura nie meer Aardklop toe nie?” vra sy gesels-gesels toe ek haar in die dorp raakloop. “Nee, ons was so lanklaas daar,” antwoord ek doodgewoon.

So in die terugry huis toe onthou ek die Aardklop-toe-gaan-dae. Die opgewondenheid. Die heerlike vertonings, die baie mense, die vrolike sang, die tamatiesous en kitskos by die baie stalletjies, Potch se bome, die koshuiskamer wat ons gedeel het, die plekke waar ons tee gedrink en gekuier het. Dit was wonderlik.

“Nee, ons gaan nie meer Aardklop toe nie, ek gaan Pick en Pay toe en poskantoor toe en vandag gaan ek en Chrisjan Klipeiland Slaghuis toe,” praat ek met myself in die kar. Tye verander. Dinge verander. Lewensomstandighede verander. Ook in Laura se lewe. In elkeen van ons se lewe verander dinge. Net die onthou bly.

Gistermiddag kry ek ‘n e-pos van my liewe nig van Alberton. Ek het so min familie oor. Ek koester dié wat ek nog het. Sal ek vir haar van my rubrieke stuur waar ek vertel het van Chris se stryd teen kanker. Sy vra so mooi. Sy wil dit met hul predikantsvrou deel. Ek gee nie om om te deel nie. Dis mos ‘n voorreg. En as iemand my woorde wil lees, is dit ‘n soliede stuk genade: ‘n Sagte sonstraal uit die hemel wat my dag verlig. Ek stuur vir haar ‘n paar daarvan. So in die uitsoek na dié geskrifsels, val my oog op die woorde. Woorde wat vertel van seer en swaar. Woorde wat praat oor geloof en uithou en moed en hoop. Veral hoop.

En skielik besef ek weer van vooraf: ons God van hemel en aarde het ‘n wonderwerk in my en Chris se lewe laat gebeur. Laas jaar dié tyd was die opdraendes steil en die pad klipperig en vol diep dongas. Nou loop ons al amper gelykpad. Al dra hy steeds ‘n slingerverband om sy linkerarm. Al kry hy so warm daarmee dié tyd van die jaar. Hy doen sy oefeninge. Vinger-en armstrekke, skouer-en handbewegings, oop en toe, oop en toe, swaai soos ‘n pendulum. Ontspan. Ontspan. Elke week fisio toe. Eina. Moedhou. Vasbyt. Toe hy ‘n jongman was, het hy berge uitgeklim, om rugbyvelde gehardloop, uit helikopters gespring. Nou hou hy een gesonde hand bo-oor ‘n hand met twee “dooie” vingers, twee treë vorentoe en strek. Twee treë agtertoe. Ontspan. My liefste Chrisjan.

Nooit gee hy moed op nie. Nooit hoor ek hom kla nie. Dikwels lag ons saam oor simpel goed. Gereeld verlustig ons ons in die eenvoudige en mooi om ons: die eerste rose nà die winter, ‘n perfekte pienk kaktusblom, die honde se eiesoortige maniere, die duiwe se aanhoudende sang in die boomtoppe.

Dwarsdeur agtien chemosessies, dertig bestralings, nog tien voorkomende breinbestralings, ‘n operasie om sy slukderm te rek, ‘n skouer en elmboog-operasie om vasgeklemde senuwees los te maak. Dwarsdeur alles klou ons vas aan twee lewensbelangrike dinge: geloof en hoop. Ons bid. Ons glo. Ons wéét ons is nooit alleen nie. God dra ons. Dag nà dag nà dag. Hy abba ons, Hy troos ons, Hy help ons. Hy het ons lief. Ons kry dit reg. Een dag op ‘n slag.

Ons gaan nie meer Aardklop toe nie. Ons gaan ook nie Bosveld of Timbaktoe of Kaap toe nie.  Nie op die oomblik nie. Maar vandag gaan ons slaghuis toe en ons gaan maalvleis en skaaptjoppies en wors en wat nog koop en ons gaan huistoe kom met groot dankbaarheid in ons harte, want Chris kry weer makliker gesluk, sy kuif lê weer mooi, sy glimlag maak my hart so bly. Die herstelpad is ‘n lang pad. ‘n Saamlooppad. Hoe sê mens dankie? Ek weet nie.  Ons sê dit net. “Dankie Here!”

Die jongste nuus

Dis eers toe ek binne is, dat ek die gevoel kry dat dit dié keer anders is. Ligter. Sommer baie ligter. Weg is daardie vorige besoeke se vasdrukgevoel van kan-nie-asem-kry nie. Maar ons weet nog niks. Geduld hang soos 'n swaar gordyn tussen ons en die blymaakkkonsert. Tog glo ek. Hy ook. En ons wag.

Hulle roep hom vir die "scan". Ek, immers aan sy sy, hoe dan nou anders?  Hy trek die donkerblou jurk aan, verdwyn saam met 'n jong dingetjie in 'n vertrek vol mediese apparate. Gaan lê op sy rug op die smal bedjie. Self ook maar smal en baie bietjie nà 'n hele jaar se chemos en bestralings.

Toe dié prosedure klaar is, gaan wag ons vir die dokter. Hy sal sê. Ons lees laasmaand se tydskrifte, rek bene buite in die lenteson, kyk hoe die vinke nesmaak in die koorsbome, knoop geselsies aan met bekendes. Ons wag. Niks bekommerd nie.

Nà 'n uur of wat mag ons die hemelpoorte binnegaan. Juig! Die mooie dokter groet met 'n stewige handdruk. Ons wissel 'n paar onnodige woorde, kan nie gou genoeg by die "million dollar question" uitkom nie: "Hoe lyk die verslae, dokter?"

Toe hy dit sê, voel ek hoe my oë van agter af warm word, vol word. As ek dit sou knip, sou die blyweestrane bo-oor die tafel spat. "Alles lyk goed. Alles lyk reg! Bloedtoetse reg. Geen snaaksighede nêrens nie, alles mooi!" Hoera, hoera! Prys die Here! Elke klein en groot gebed is verhoor. Jubel en juig.

Toe ons buite kom, plak ek 'n soen op my man se mond. Ons lag die lentedag mooier. Nou net vorentoe kyk.

By die winkelsentrum aangekom, parkeer ek bo en moet ons noodwendig van die roltrap gebruik maak om te kom waar ons wou wees. Vir twee dinge in hierdie lewe is ek, noem dit maar "skrikkerig": 'n hotnotsgot en 'n roltrap. Moenie eers vra hoekom nie. Mens mag mos maar vir so min goed bang wees. Ek is.

Ek mik en trap soos altyd in die verlede (soos nog voor Chris deur al sy driwwe en dale moes gaan) en daar gaan ek. Af met die roltrap. Toe kyk ek om. Nooit! Daar staan my man, heelbo. Verlore. Hy mik-mik. Sy hele lyf huiwer. Onlangse onkologie hang oor sy onseker bene en arms. Paniek pluk aan my hart. 'n Vreemde vrou wat boontoe roltrap ry, sien my angs. "Ek sal hom help," sê sy soos 'n engel-uit-die-hemel. Die roltrap rol my al verder en verder weg van my hartsmens daar bo. Ek bly omkyk. Kon ek maar in ‘n soutpilaar verander! Bid hardop: "Moet asb. net nie nou vorentoe tree nie, my lief!" In my gedagtes sien ek al hoe hy holderstebolder van bo af aftuimel en stukkend breek.

Net toe is die vrou by hom, langs hom, teen hom. Hy hou aan haar skouer vas en kom soos 'n Kersfeespresent na my toe aan. Sela. Nog 'n keer dankie, dankie, dankie.

Dit was gister. Vandag loop ons grondlangs, ons harte op die heelboonste roltrap van die lewe.

29 Augustus 2015. 

Langs die pad

Dis Goeie Vrydag. In die kerk ontroer die woorde van Skrifberyming 7 my:

Hy het die lyde op Hom geneem,
wat nou ons hart van Hom vervreem;
en al die smarte wat ons pla,
het Hy gewilliglik gedra

Ek dink aan Chris. Chris wat alleen tuis is, hy en die honde. Chris wat nog so swak is, tog so moedig. "Ons is te haastig," sê hy gisteraand. "Dis maar twee maande nà die laaste bestraling."  Ek weet. Ons moet leer om geduldiger te wees. Hy sàl weer sterker word. Ons glo dit. 

Nà kerk vat ek my kamera en ry 'n ent uit die dorp. Ry om te gaan kyk of daar mooi kosmos langs die paaie is. En om te leer van geduld. Die kosmos is min vanjaar, nêrens sien mens meer die dieppers /maroon kleure nie, net blertse wit en ligpienk. Tog bly dit mooi.... en foto's neem bly maar een van die heerlikhede waarmee ek myself daagliks bederf. 

Net God weet wat vir ons elkeen die beste is.

Ons moet daarom daarna streef om die gawe van geduld aan te leer, sodat ons binne die wil van God kan lewe. Hierdie geduld kan ons maar net van Hom af bid.

Om te wag is vir ons altyd moeilik. Tog leer ons so baie uit die natuur. 

“Staan stil en ruik die rose”, soos ’n ou Engelse spreuk sê. Maak tyd om die lewe te geniet. Ek het die kosmoskleure en die vaal grasvelde vanoggend geniet. En baie geleer. 

“Hoe gaan dit met Chris?”

So baie maal moes ek dié vraag die afgelope ses maande beantwoord. So baie maal het ek probeer om ‘n positiewe antwoord te gee. Ek glo daaraan om nie toe te laat dat omstandighede of beproewings of wat ookal ‘n mens moet onderkry nie. Dat as mens positief dink en bid en glo, dit wel beter sal word. Lees ons dit dan nie telkens weer in ons Bybels ook raak nie: “Ek sal jou nooit verlaat nie. Ek help jou. Ek versterk jou. Ek gee jou krag.”

Dis nou ses maande sedert daardie dag waarop ons die skrikmaaknuus gehoor het: longkanker. Daar was dae waarop ons net asseblief en dankie kon sê. In die oggende: “Wees asseblief by ons” en saans: “Dankie dat U by ons was.” Net een dag. Elke dag. Een dag was genoeg. “My juk is sag en My las is lig.” Môre was weer ‘n nuwe dag. En so het ses maande verbygegaan. Ses maande is ‘n halwe jaar.

En hoe gaan dit nou met Chris? Chris lees weer, Chris kyk nuus, Chris loop in die tuin rond, hy sien die rooi blomme van die miniatuur “bottlebrush” raak, hy hoor die voëls fluit. (sy gehoor is aangetas, harde geluide maak sy ore seer) Sy hande voel soms “dood”, snags pyn sy bene en/of sy hakskene. Hy is so maer. So broos. Hy word gou moeg. Maar Chris eet. Sy kos bly binne. Die metaalsmaak in sy mond is nog nie heeltemal weg nie. Hy drink steeds saam met elke maaltyd glase water en kry die kos so sluk-sluk in. Maar hy bly maer. Malvapoeding en vla is bo-aan sy lys van lekkernye.  Salig sag gly dit keellangs. Strelend soet en heerlik. Ek sou dit vir hom wil gee vir ontbyt, middag-en aandete. Net omdat ek die lekkers in sy lewe meer wil maak.

Sy hare het net mooi begin groei, toe moes hy  tien opeenvolgende en voorkomende breinbestralings kry. Van vooraf kaalkop. Weer oor begin. Maar Chris hou moed, sy gees is sterk. Ek is so trots op hom. Hy kla nie. Saans lees ons Bybel, soek ankers en boeie om aan vas te klou….en kry dit. Telkens. Hoe ons daarsonder sou asemhaal, weet ek nie. As ek tranerig raak, praat ons daaroor. As hy stil raak, hou ons uit. Hoop verdwyn net nooit. Dis elke môre nuut. 

Ons harte is vol dankbaarheid oor ons naby-mense se omgee en liefde. Oor vreemdes en bekendes se belangstelling, oor bemoediging uit baie oorde. Ons het geleer hoe belangrik dit is om bly te word oor klein stukkies genade. Ons het geleer hoe kosbaar elke dag is. Ons het geleer om mekaar meer te waardeer. Oor ‘n maand sal ek hopelik met ‘n wye glimlag in my hart en op my mond, kan antwoord: “Dit gaan baie goed met Chris, baie dankie!” 

Ek het dikwels gedigte geskryf oor wat met ons aan't gebeure was en is. Skryf is baie maal terapie.

Draaipunt

dehidreer

urineer

diarree

hospitalisasie

rolstoel

opname

kateter

bloed trek

x-strale

broos, bleek, swak

geloof, hoop, sterk

saal 8

drup

doek

versorg

vrede

huistoe

wolke

krag -

God stuur ons  eerste somerreën

Elizabeth Kendall ©

25 Oktober 2014

‘n Nuwe hoofstuk

Dis Saterdag hier by ons. My hart slaan steeds tamboer oor Chris se mediese uitslae: longe is skoon, gewas het verdwyn. Dié wete lê nou al amper een hele week lank soos ‘n string blink pêrels in ons hart en hande.

Nou lê die lang herstelpad voor. My grootste begeerte is dat dié pad langs kosmospaaie en koel waterstrome verby mag kronkel. Mag daar geen slaggate op ons wag nie. Mag daar geen spoedlokvalle wees nie, mag ons geduldig en versigtig en waaksaam dié lang pad bewandel. Mag die vlam van hoop voortdurend brand. Ons wéét al teen die tyd dat mens nie oorhaastig moet wees nie. Geduld en tyd maak baie dinge reg. Die oumense het mos ook altyd só gesê.

Omdat ek lief is vir skryf, gebeur dit dikwels dat woorde deesdae sommer vanself na my toe aangehuppel kom. In dankbaarheid deel ek graag van my gedigte. Mag dit vir elkeen wat hier lees  ‘n inspirasie wees:

Oorvloed

My blyweeswoorde staan stoutkind

in ‘n ry, druk mekaar, stamp en stoot

om vóór te kan staan, éérste te wees,

éérste te sê hoe yslikgroot

die dankies in my binnekamers

op hierdie varsnat môre lê

Elizabeth Kendall ©

Tuis

Tussen al die wonderwoorde

wat wegkruip in my taal

wil ek vir jou alleen,

die heelmooistes uit gaan haal

dit is die witklippiewoorde

wat op ‘n donker paadjie lê

maar in helder maanskyn

alles vir ons sê

Elizabeth Kendall ©

Binneste

Daar’s ‘n plek ver verby seer

diep weggesteek agter die holtes van weet

en die mooi van onthou,

‘n plek waar gedagtes  aan jou

snikkend en rou

legkaartlê met hoop en wense,

ongesê

Elizabeth Kendall ©

Toe hierdie dag begin, lees ek uit Psalm 119: “My hele lewe lê oop voor U.” Die wete dat God ons getroue Vader is en alles sien en weet, is ons grootste anker en troos.

1 November 2014

“Dis alles nuwe ervarings vir ons,” sê jy later op jou geduldige manier.

Nà die groot skrik van jou onverwagse "inmekaarsak" op ons huis se plankvloer vroegoggend, stort ook my skanse ineen. Ek lê onbeskaamd en huil langs jou.

Gister het jy die vyfde chemo gekry, die baie medikasie van die afgelope tyd was seker net te sterk. Toe jy opstaan, kon jy nie loop nie. Jou hele wêreld het gekantel. Ek het probeer help, daarin geslaag om jou met groot moeite terug op die bed te kry. Nà ‘n ruk wou jy toilet toe gaan. Voor die deur verloor jy beheer. Ons liggame hang aan mekaar soos weerlose riete in ‘n stormwind. Ek probeer keer en jy beur en buig. Ek bid teen jou nek, fluisterende smeekbedes. Die aarde trek jou af, af. Ek hou my hande bak agter jou kop sodat jy nie seer moet kry nie. Jy lê plat en hulpeloos op die vloer aan my voete. Jou oë glaserig. Die skrik wil my versmoor. Net toe stuur die Here twee engele na my huis toe. Die voordeurklok lui. Daar staan Sally en haar groot, sterk man. Hulle kom in, hy tel my Chrisjan op asof hy ‘n duifveer is, sit hom sag op die bed neer.

Die res van die dag was baie rustig. Ek het jou soos goud opgepas. ‘n Bakkie hawermoutpap, ‘n glas Ensure, ‘n koppie tee, ‘n sny sagte melktert. Die brand in jou bors maak dat jy nog gladnie growwe kos of selfs gewone kos geëet kan kry nie. Dis deels ook toe te skryf aan die chemo, sê Carin wat dié klipperige paadjie ook al geloop het. Hoe bemoedigend om met mense soos sy te kan praat, mense wat wéét van vrese en worstelinge wat gepaard gaan met kanker.

Toe dit skemeraand raak, hou ek my lyf Florence Nightingale, versorg jou naels, hande en voete, jou tenger lyf. Wit Dove seep. Sag. Louwarm water in ‘n enamel skottel, ‘n groen handdoek onder jou. Lyfroom en hakskeenroom. Aanrol onder jou arms. Jou blou T-hemp, blou soos jou oë. Blou soos God se hemel.

Ek het buite langs die fontein gaan sit, na die honde gekyk wat op die gras speel.  Gebid. ‘n Hanna-in-die-tempel-bid. Trane en woorde gemeng.  God se liefde en Sy vrede het my weer krag gegee.

Terapeuties

Om te kan skryf oor dié dinge wat naby jou hart lê, is terapeuties, sê dié wat weet. Mense vind aanklank in jou woorde. Mense deel ook dan makliker hulle diep verhale met jou. Ek kan my so dikwels verwonder aan die skakel wat daar is tussen mens en mens. Die bewuswording van ons eendersheid, ons weerloosheid, ons menswees. Die besef dat alles op aarde net tydelik is, van verbygaande aard. En die wete dat ons die beste uit elke dag en elke geleentheid moet haal. Ons lewe net een maal. 

Vanoggend skryf ek toe maar 'n gedig vir jou my man. Vandag was 'n minder aangename dag nà laas week se chemo. Maar daar is hoop. Altyd. 

Eendag weer

hierdie dae drup een vir een

langsaam verby onder

blou bome en  bloedrooi lug

kyk hoe hang

die bloureën oor die muur vanjaar

my kaalkopman -

hoor jy die kwikstertjie,

sien jy sy wip as hy staan,

as hy gaan

wens jy ook dis al November

Elizabeth Kendall ©

Dis die lewe.

11 Augustus 2014.

My Pa het altyd gesê die lewe is nie 'n piekniek nie. Dis asof ons marionette in ‘n poppespel geword het. Trek dié toutjie, dan maak ek so. Trek daai toutjie, dan maak ek sus. Meganies. Op elke stukkie nuwe ervaring reageer ons sonder om té veel te dink. Dink is skielik nie meer so lekker nie. Slaap is lekker. Wegraak. Onbewus wees. Onbewus van jou worsteling, jou stryd, myne.

Besig wees is ‘n antwoord. Maar wat van jou? Jy kan nie nou besig wees nie. Jy is net. En daar buite wag die wêreld vir niemand nie. Die son kom op. Die son gaan onder. Dis nuustyd, ontbyttyd, middagete, aandete. Kos proe na niks.

Ek hou jou hand in myne. Ek bid vir jou vir ‘n rustige nag. Ek bid dat God jou moet genees. As Hy wil. Jou klere word al groter. Jy word al kleiner. Die siekte hang oor jou soos ‘n onweerswolk. Dis in jou bene, jou arms, jou hele lyf. Die dokter sê dis net op jou long. Jou regterlong. Kanker. ‘n Skrikmaakwoord van altyd af.  ‘n Bangmaaksiekte.

Mense bel of stuur boodskappe. Baie vra vrae. Ons antwoord uit die dokter se mond. Ons sê die woorde op soos ‘n resitasie. Onkologie. Chemoterapie. Bestraling. Siklus. Bloed trek. Biopsie. Party mense stuur Bybelversies op whattsapp of facebook. Die min familie wat oor is, vou ons toe in hul omgee. Ou vriende van lankal word weer splinternuut. Kennisse stel belang, bemoedig. Vreemdes bid. Alles troos. Elke klein gebaar van omgee en liefde word vasgegryp en gedeel. Dankbaar.

As ‘n nuwe dag begin, vul Hy ons harte met nuwe hoop. In die tuin begin die eerste tekens van ‘n nuwe seisoen. Lente. Uitbundig lag ligpers gesiggies in die pot. Ek spuit die vaal gras nat, maak die voëls se waterbakke vol. ‘n Snik ruk deur my lyf, kloof my hart. My liefste Chris.

12 Augustus 2014. Vandag word Liesl geopereer. My Bokkiekind. Ses minute jonger as haar tweelingboetie. Ses minute kan soms so ‘n groot verskil maak. Tumor in die spinale koord. Vandag se bult is steil, maar die Here help ons tree vir tree. Ek weet dit net. 

Toe jy vanoggend opstaan, lyk jy beter. Nie gesond nie, net beter. Beter as gister. Ek maak vir jou roereier met stukkies skaapvleis in. Jy eet alles op. Ons hou hande vas as ons bid. Ons bidwoorde vlieg  partymaal sommer so sonder koers die dag in. Gedagtes met vlerke. Hoop hou nooit op nie.

Die whatsappgroep wat John en Liesl begin het om almal op hoogte te hou van haar vordering,  is bedrywig. Kort-kort pieng my foon. Toe sy uiteindelik uit die teater is, is ek dankbaar en verlig. Toe John ‘n foto stuur van haar, jubel my hart. Prys die Here, die Here wat hemel en aarde gemaak het.

Vanmiddag maak ek kos. Een koppie rys, twee en ‘n halwe koppie water, ‘n knippie sout, ‘n bietjie botter. Vier stukkies steak in die pan, groente in ‘n ander kastrol. Ek maak die groente te gou gaar. Die rys prut nog. Totaal uit oefening met die kosmakery, maar ek sal leer. Hoeveel jaar is dit nie nou al dat jy my bederf het en ek nooit aan kosmaak gedink het nie? Amper twee dekades. Dis net ‘n kwessie van goeie tydsberekening, sê jy geduldig.
(Hy eet weer alles op, sê my kos proe lekker. My gentleman.)

Laatmiddag sit ons rustig en rooibostee drink onder die appelkoosboom. Die honde speel naby ons, knibbel  en lek aan mekaar. Ou Hagar gooi sy swart Labradorpoot oor Brakkies se worshondlyfie. Liefdevol, beskermend.